13 juni 2022

Wespen, bijen en andere vliesvleugelige insecten

Van april tot september krijgen we te maken met wespen, bijen, hommels en andere leden van de familie der vliesvleugeligen. Sommigen onder ons verrichten buitenwerk en lopen dus beroepshalve het risico gestoken te worden.

Over het algemeen zijn deze insecten van nature echter weinig geneigd tot agressie en steken ze pas wanneer ze zich bedreigd voelen.

Toch moet je in het bijzonder waakzaam zijn in de volgende situaties:

Werken gericht op het onderhoud van buitenplaatsen : bossen, tuinen, parken, tuinbouw, sport en ontspanningsplaatsen, in het bijzonder wanneer deze werken het verzamelen van afval, het leegmaken van vuilnisbakken, enz., inhouden.
In landelijk en bosrijk gebied : landbouw, topografie, aanleg, controle van werven, …
Onderhouds-, herstel- of demontagewerk aan daken of isolatie, loodsen, afdaken, …
Het verwijderen van wespennesten.

Gestoken worden door een vliesvleugelige tijdens het werk kan worden beschouwd als een arbeidsongeval en moet dus als zodanig aangegeven worden.

Preventie

Algemene opmerkingen

Vermijd in de mate van het mogelijke risicovolle buitenactiviteiten (hagen knippen, struiken verwijderen, afval ophalen…) in de volle hitte, want zweet trekt wespen en bijen aan.
Houd drankhouders steeds gesloten, zeker als het om gesuikerde dranken gaat. Opgelet met geopende blikjes!
Vermijd bruuske bewegingen in de buurt van insecten, en zeker indien men zich in de nabijheid van een nest bevindt. Het insect zal zich bedreigd voelen en stoffen verspreiden die zijn soortgenoten aantrekken.

Werkkledij en persoonlijke beschermingsmiddelen

Geef de voorkeur aan bedekkende kledij, ook voor het hoofd (hoofddeksel), gesloten aan de hals zowel als de polsen, en van een textuur die bescherming kan bieden tegen angels.
Vermijd fel gekleurde of zwarte kledij, dit trekt insecten aan. Kies eerder voor bruine, groene of witte kledij.
Draag handschoenen.
Voor personen die beroepshalve nesten moeten verwijderen of vernietigen, bestaan er gespecialiseerde beschermingsmiddelen (zoals gezichtsbedekking).

Verbandkoffer

Aan de standaardinhoud van de verbandkoffer voeg je toe:

een kalmerende crème,
een reddingsdeken,
een ontsmettingsmiddel in unieke dosissen.

Gezondheidsrisico's

Meestal hebben wespen- of bijensteken geen ernstige gevolgen. Toch komen er in België jaarlijks zo’n 1 tot 5 overlijdens voor als gevolg van steken.

De gezondheidsrisico’s zijn:

Plaatselijke en locoregionale lichamelijke reacties door een enkele steek of door een beperkt aantal steken
Algemene lichamelijke reacties ten gevolge van een groot aantal steken
Allergische reacties

Plaatselijke reacties

Een bijen- of wespensteek wordt toegebracht via een angel die gif inspuit. Bij een bijensteek blijft de angel, voorzien van weerhaken, steken in de huid. Hierdoor sterft de bij. Dit is niet het geval bij wespensteken, met als gevolg dat deze wespen verscheidene keren kunnen steken (echter met steeds minder gif).

Het gif leidt tot een plaatselijke infectie (en geen allergie¹). De huid rondom de gestoken plek wordt rood, gezwollen en er doet zich een scherpe pijnreactie voor. Soms doet er zich netelroos voor. De pijn is sterker dan de jeuk. (Bij een allergie is het omgekeerd: de jeuk is sterker dan de pijn)

De plaats waar gestoken werd kan achteraf ontstoken raken en moet dus behandeld worden als een wonde.

Soms kan de reactie ernstiger zijn: op enkele minuten tijd onstaat er op de plaats waar men gestoken werd een aanzienlijke zwelling die zich vervolgens uitbreidt naar lichaamsdelen in het verlengde ervan (bijvoorbeeld men werd in de hand gestoken en de zwelling doet zich voor in de hand, de onderarm en soms zelfs de bovenarm).

Hoewel een steek in de huid door een vliesvleugelige over het algemeen goedaardig omdat het zich lokaliseert in de huid, dan kan de prognose toch minder gunstig zijn wanneer de steek zich voordoet ter hoogte van de mond of de bovenste luchtwegen.

Indien de slijmvliezen opzwellen kan dit de ademhaling bemoeilijken en kan men verstikken door obstructie van de luchtwegen.

Algemene reacties bij een groot aantal steken

Bij herhaaldelijke steken krijgt het lichaam heel wat gif te verduren. Hierdoor kunnen rode bloedlichaampjes vernietigd worden en kunnen er zich problemen voordoen in de nieren. Zelfs een cardiovasculaire shock kan het gevolg zijn. In de meeste gevallen zijn de gevolgen te genezen : bij wespensteken ligt de dodelijke dosis voor een niet-allergische volwassene op 40 steken per kilo lichaamsgewicht.

Allergische reactie (anafylactische shock)

De allergische reactie verloopt in twee fasen.

Bij sommige personen doet zich een sensibilisatiefase voor bij een eerste steek. Het immuunsysteem wordt dan geactiveerd en bepaalde antilichaampjes specifiek aan het gif (IgE) worden afgescheiden.
Bij een volgende steek zal de confrontatie tussen het gif en de specifieke antilichaampjes een allergische reactie uitlokken. Dit is de reactiefase. Eén enkele steek kan bij een gesensibiliseerd individu al deze reactie voortbrengen.

Plaatselijk leidt de allergische reactie tot jeuk rondom de plaats waar gestoken werd. De jeuk is duidelijker voelbaar dan de pijn. De huid rondom de steek zwelt sterk op en wordt rood en dit kan zich ook uitbreiden naar andere plekken op het lichaam of zelfs over het gehele lichaam, gezien de histamine² die vrijkomt zich over het hele lichaam kan verspreiden via de bloedwegen.

Algemene symptomen die zich kunnen voordoen :

Een plotse daling van de bloeddruk en een verhoging van de hartslag
Een bronchospasme (verkramping van de spieren rond de luchtpijp)
Een zwelling van het wangslijmvlies en de bovenste luchtwegen
Bewustzijnsverlies
Buikpijn, misselijkheid, braken, buikloop

De situatie kan verergeren en in een coma of zelfs een overlijden resulteren.

Soms doet de allergische reactie zich zeer snel voor (binnen een paar minuten) en veralgemeent de reactie direct, hetgeen leidt tot een anaflyactische shock waarop een gepaste medische respons vereist is.

Desensibilisering

Enkel patiënten die na een steek systemische allergischereacties (netelroos, zich onwel voelen, shock) ondervinden en degenen waarbij huid- en bloedtesten (antilichaampjes IgE specifiek aan het gif, tryptasen) positief zijn, moeten naar het ziekenhuis om gedesensibiliseerd te worden door een gespecialiseerde arts.

Verdere opvolging is nodig bij personen:

met een sterke allergische reactie (zwelling met een diameter van meer dan 10mm)
bij wie de reacties steeds sterker werden bij opeenvolgende steken
bij wie de allergische reactie zich voordeed over de ganse ledemaat en/of waarbij het leidde tot een anafilactische reactie
die door verschillende insecten gelijktijdig werden aangevallen (zwerm).

Deze personen lopen een groot risico, niet zozeer omdat zij vatbaarder zouden zijn voor allergische reacties maar wel omdat de reacties heviger zullen zijn.

Wat te doen wanneer je gestoken wordt

Bij een gering aantal steken, en een eerder zwakke tot gematigde plaatselijke reactie :

Verwijder de angel met je nagel of de botte kant van een mes. Vermijd daarbij de gifklier te raken. Het Antigifcentrum raadt af een pincet te gebruiken, omdat dit de kans verhoogt dat men de gifklier openprikt. Ontsmet de plaats waar de angel stak, beschouw het als een kleine wonde, om een bijkomende infectie te voorkomen.
Breng ijscompressen aan en daarna een kalmerende crème.

Bij een groot aantal steken en een ernstigere allergische reactie :

Moeten arts en medische hulpdiensten (112) worden opgeroepen gezien de toestand een specifieke behandeling vereist, afhankelijk van de ernst van de reactie
Het slachtoffer dient languit te gaan liggen en bedekt te worden om een shock te voorkomen.

Voor allergische werknemers kan het nuttig zijn een adrenalinespuitje, dat klaar voor gebruik is, achter de hand te hebben, maar enkel indien dit voorgeschreven werd door de behandelende arts. De toediening van deze urgentiebehandeling is trouwens niet zonder risico, bij sommige personen met aandoeningen doen er zich contra-indicaties voor.

Gebaseerd op een tekst van Dr Jean-Louis Giot en Dr Mathieu Versée (Cohezio).

1. Een allergie is een immunitaire reactie via het antilichaam IgE tegen het gif, waardoor histamine vrijkomt.
2. Histamine is een molecuul dat onder andere betrokken is bij een onmiddellijke allergische reactie. Het is verantwoordelijk voor de belangrijkste symptomen van allergie.