Toename van kinkhoest in België: de "vergeten" ziekte is terug in opmars

Kinkhoest wordt veroorzaakt door de zeer besmettelijke bacterie genaamd Bordetella pertussis (genaamd naar de Belgische ontdekker Jules Bordet). Je kan besmet geraken door speekseldruppeltjes in de lucht wanneer besmette personen niezen, hoesten en praten of door direct contact met neus- en keelslijm (snot).

Voor ongevaccineerde pasgeborenen is de aandoening extreem gevaarlijk en kan dit tot de dood leiden. Vandaar dat zuigelingen zo snel mogelijk worden ingeënt tegen kinkhoest (vaccinatie  mogelijk vanaf 8 weken na de geboorte).

Maar niet enkel zuigelingen lopen risico. Ook volwassenen kunnen een echte kinkhoest meemaken  en ernstig ziek zijn. Voor zwangere personen is kinkhoest extra gevaarlijk, enerzijds omdat de zware hoest tot vroeggeboorte kan leiden, maar vooral omdat zij hun pasgeboren baby’s kunnen besmetten.

Kinkhoest verloopt meestal in 3 fasen. Het begint met een gewone (neus)verkoudheid (milde hoest, loopneus,…) en algeheel malaisegevoel. Men is dan ook het meest besmettelijk. Binnen de 2 weken wordt de lichte hoest zwaarder en gaat de hardnekkige verkoudheid over in een paroxysmaal (= met opstoten) stadium: verscheidene hoestaanvallen bij het uitademen, die elkaar snel opvolgen, waarna een lange piepende of gierende inademing volgt. De patiënt kan 5 tot 15 hoeststoten hebben voordat hij ademhaalt, waardoor er ademnood kan ontstaan. De aanvallen zijn ’s nachts vaak erger, waardoor dit heel uitputtend kan zijn. Het hoesten gaat gepaard met het opgeven van helder, taai sputum (slijm uit de diepe luchtwegen). Soms braakt de patiënt. Dit paroxysmale stadium kan 2 tot 4 weken duren. Men is besmettelijk vanaf de start van de symptomen tot 3 weken na het begin van de hoestaanvallen; in totaal ongeveer 5 weken. In het derde stadium, de herstelfase,  gaan de typische hoestaanvallen over in een losse hoest die nog enkele weken kan aanslepen.

Bij pasgeborenen en prematuren kan het hoesten ontbreken, waardoor de diagnose kan worden gemist, en kunnen enkel tijdelijk apneu (ademhalingsstilstand) en cyanose (blauw worden door zuurstoftekort) op de voorgrond staan. Dit kan aanleiding geven tot hersenschade en bijgevolg levensbedreigend zijn.

De kinkhoestbacterie is evenwel niet steeds gevaarlijk. Oudere kinderen en volwassen patiënten zullen meestal geen tot weinig symptomen (verkoudheid) vertonen. Maar: in een studie uitgevoerd door de Vlaamse Overheid bleek in totaal 28% van de kinkhoestgevallen langer dan 100 dagen te hoesten! Erg vervelend dus, en een potentiële oorzaak van slaapstoornissen en verminderd welzijn op het werk.

De ziekte dient verplicht gemeld te worden aan de Vlaamse Overheid, zodat uitbraken kunnen worden voorkomen. In Wallonië zijn uitsluitend bevestigde gevallen onder de 3 jaar meldingsplichtig.

Voor pasgeborenen, jonger dan 3 maand, van niet- of gedeeltelijk gevaccineerde ouders is de aandoening extreem gevaarlijk en kan dit tot de dood leiden. Vandaar dat zuigelingen zo snel mogelijk worden ingeënt tegen kinkhoest, vaccinatie  is mogelijk vanaf 8 weken na de geboorte.

Niet enkel zuigelingen lopen risico. Ook oudere kinderen en volwassenen die onvolledig gevaccineerd zijn en personen met een long- of hartaandoening, lopen meer risico dan ze denken en kunnen bijgevolg ernstig ziek zijn. En ook voor zwangere vrouwen is kinkhoest extra gevaarlijk, enerzijds omdat de zware hoest tot vroeggeboorte kan leiden, maar vooral omdat zij hun baby kunnen besmetten bij de geboorte. De infectie kan evenwel niet worden doorgegeven via de moederkoek van mama naar het kind tijdens de zwangerschap.

Zeker, de ziekte wordt ook in die zin onderschat.  Eén van de complicaties van kinkhoest bij onvoldoende gevaccineerde zuigelingen kan hersenschade door zuurstoftekort en bloedinkjes zijn. Bij jonge kinderen zijn een long- en middenoorontsteking de meest voorkomende complicaties. Door het aanhoudende hoesten kunnen patiënten ook bloedinkjes krijgen in de longen en hersenen. Bij volwassenen worden eveneens long- en middenoorontsteking gerapporteerd, alsook urine-incontinentie, verslikken, gehoorverlies, ribfractuur, rughernia, lumbale pijn en gewichtsverlies als complicaties gezien.

De Wereldgezondheidsorganisatie schat dat er wereldwijd ongeveer 45 miljoen personen per jaar worden besmet. Gelukkig is slechts een kleine minderheid fataal, maar dit is toch nog goed voor ongeveer  400000 doden per jaar..  De laatste jaren neemt kinkhoest in frequentie toe in België. De bacterie past zich geleidelijk aan, waardoor het vaccin iets minder doeltreffend wordt. Gelukkig is de toename in incidentie ook te wijten aan het feit dat artsen bewuster zijn van de ziekte, en er sneller aan denken, en ook betere diagnostische testen uitvoeren.  . Tussen 2011 en 2019 waren er in Vlaanderen gemiddeld 80 gevallen per maand. In 2020 daalden de cijfers sterk. Dit had te maken met corona: door de maatregelen konden ziektekiemen zich slechts beperkt verspreiden. Ondertussen is de bacterie terug in opmars: Departement Zorg telde voor de eerste 6 weken van 2024 al 159 meldingen van kinkhoest in Vlaanderen. We zitten nu aan het dubbele in anderhalve maand tijd ten opzichte van het gemiddelde voor de coronapandemie.

Ja, uiteraard. Andere belangrijke oorzaken zijn: astma, chronisch obstructief longlijden, roken, adenovirus- of para-influenzavirusinfectie, …

In bepaalde gevallen, zeker bij ongevaccineerde baby’s, is een behandeling met antibiotica nodig. In andere gevallen is de antibiotica-behandeling enkel 100% effectief indien ze gegeven wordt in de uiterste beginfase van de ziekte, idealiter in de eerste 3 weken Hoe vroeger de behandeling start, hoe beter het resultaat.Het is onduidelijk of antibiotica behandeling tot een relevante verkorting van de ziekteduur of vermindering van de ernst van de symptomen leidt. Toch zijn ze nuttig: ze kunnen de bacterie elimineren waardoor personen niet langer besmettelijk zijn (is reeds 5-7 dagen na start van de behandeling het geval).

Het is van belang steeds een goede hand-, hoest- en nieshygiëne toe te passen, zodoende anderen niet te besmetten:

• Hoest of nies niet in de richting van iemand, maar draai het hoofd weg en hoest of nies in een papieren wegwerpzakdoekje of in je elleboog;
• Was en ontsmet regelmatig je handen nadat je hoest, niest of snuit;
• Ook een mondmasker kan nuttig zijn.

Daarnaast is vaccinatie heel belangrijk om kinkhoest te voorkomen en om de meeste kwetsbare groep te beschermen. Er bestaat er een effectief, veilig en gratis vaccin tegen kinkhoest. Echter, noch vaccinatie, noch natuurlijke besmetting beschermen levenslang of volledig. De bescherming door vaccinatie duurt circa 4 tot 12 jaar en neemt af in de loop der tijd van initieel 80-85% naar 62% 4-7 jaar na laatste vaccin en 41% ≥8 jaar na vaccinatie. Na hernieuwd contact met de bacterie treedt een boostereffect op en is men weer tijdelijk immuun.

Sedert 1 juli 2014 stelt de Vlaamse overheid dit gratis vaccin beschikbaar voor iedereen. De Hoge gezondheidsraad beveelt sterk aan om volgende groepen te vaccineren:

• Zwangere vrouwen: zij worden gevaccineerd om de hoogrisicogroep, pasgeboren baby’s, te beschermen , in de periode van de 24ste tot en met de 32ste week van hun zwangerschap(maternele vaccinatie), ongeacht of de vrouw voordien nog een herhalingsinenting kreeg. . Pasgeboren baby’s kunnen echter niet meteen gevaccineerd worden en er zijn ook verschillende dosissen nodig voordat de bescherming optimaal is. Dankzij de vaccinatie van de moeder wordt de baby geboren met antistoffen tegen kinkhoest. De vaccinatie voorkomt bij 9 van de 10 baby’s jonger dan 3 maanden een  kinkhoestinfectie en is dan ook de meest efficiënte preventiestrategie. Het is aangeraden deze vaccinatie te herhalen bij elke zwangerschap. Het vaccin is veilig voor het ongeboren kind.
• Zuigelingen: zij worden gevaccineerd op 8, 12 en 16 weken en nog eens op de leeftijd van 15 maanden (basisvaccinatieschema). Een herhalingsinenting met het kinkhoestvaccin op de leeftijd van 6 jaar werd in het programma opgenomen in 2004 en vanaf 2009 krijgen adolescenten van 14-15 jaar een extra boostervaccin toegediend.
• Dichte gezins- en familieleden: zij worden idealiter gevaccineerd tijdens de zwangerschapsperiode, meer bepaald een aantal weken voor de bevalling, ongeacht de voorgeschiedenis van een (volledige of onvolledige) kinkhoestvaccinatie (cocoonvaccinatie).
• Personen die werken met kleine kinderen (verzorgend personeel van pediatrische diensten, materniteiten en kinderdagverblijven en onthaalmoeders van jonge kinderen). In 2020 werd bij hen een nog onvoldoende vaccinatiegraad gemeten.

Maar: ook als je bent gevaccineerd, kan je nog steeds kinkhoest doormaken, weliswaar in een mildere vorm. Meestal heeft men dan enkel last van een aanhoudende hoest.

Een derde vorm van preventie betreft een profylactische behandeling – dit is een behandeling uit voorzorg – met antibiotica voor alle hoog risicocontacten van een persoon met kinkhoest, bijvoorbeeld wanneereen kindje uit het gezin niet (volledig) gevaccineerd is of men nauw contact heeft met de gekende kwetsbare groepen. Deze profylaxe moet binnen de 3 weken na de aanvang van de hoestbuien gestart worden.

Een volwassene met kinkhoest die zich goed voelt, kan in de meeste gevallen gewoon werken. Kinkhoest is al besmettelijk voordat iemand weet dat hij kinkhoest heeft. Een volwassene met kinkhoest die zich goed voelt, kan in de meeste gevallen gewoon werken. Het is evenwel van belang ten alle tijden bovengenoemde preventiemaatregelen toe te passen gedurende de besmettelijke periode – tot 3 weken na het begin van de hoestaanvallen

Werkt u met baby’s of in de zorg zoals in een kraamafdeling, verloskamer, neonatologie en kinderafdeling in het ziekenhuis, in de thuiszorg/kraamzorg of in een kinderdagverblijf? Dan moet u eerst overleggen met uw huisarts, bedrijfsarts of werkgever voor u (weer) gaat werken. Er dient echter te worden nagegaan of u een risicovol contact heeft gehad met niet of onvolledig gevaccineerde zuigelingen of zwangere vrouwen tijdens de besmettelijke periode. (Booster)vaccinatie en preventieve antibioticabehandeling kunnen in bepaalde gevallen dan ook aangewezen zijn.

De overheid roept iedereen, en zeker diegenen die op risicoafdelingen werken, op om te checken of men nog voldoende gevaccineerd is, zodat de zeer kwetsbare zuigelingen kunnen beschermd worden. Toekomstige ouders, grootouders en  hun naaste familiecontacten laten zich best opnieuwinenten, ook al is dit nog niet meer dan 10 jaar geleden!

Check uw vaccinatiestatus op: Mijn Gezondheid | eHealth (belgie.be).

• “Kinkhoest neemt toe en is gevaarlijke voor baby’s“, Departement Zorg, 2024.
• “Stijgende circulatie van kinkhoest, vooral in Antwerpen en Vlaams-Brabant“, Departement Zorg, 2024
• “Kinkhoest patiëntenrichtlijn” Departement Zorg, 2024
• “Kinkhoest” RIVM, 2024.