Authentieke relaties uitbouwen op het werk

Helemaal niet. In principe gebeurt de communicatie op het werk immers tussen volwassenen; volwassenen die in staat moeten zijn om ook delicate zaken te bespreken, zonder over te lopen van emoties. Tot daar de theorie… In de praktijk gebeurt het immers vaak dat een leraarskamer of directiecomité in een zandbak vol ruziënde kleuters verandert of, minder karikaturaal, een terrein waar alles aanleiding geeft tot onenigheid of twisten. Het is een beetje zoals kinderen die schijnbaar om een bepaalde reden wenen maar eigenlijk om iets anders bedroefd zijn. Zo spelen ze vals ten opzichte van de anderen, zichzelf en hun eigen emoties.

De bedrijfswereld van vandaag wordt geregeerd door overtuigingen en waarden die voornamelijk op concurrentie gestoeld zijn. Het is altijd de sterkste, de grootste, de slimste, de best georganiseerde, de meest efficiënte, de behendigste, de rijkste … die wint – of die het gewoon overleeft. Er zijn zelfs (publieke of privé-) bedrijven waar de ergste concurrentie te duchten valt binnen de organisatie zelf, hetgeen de sfeer verziekt, en daarmee ook een rem zet op de creativiteit die onontbeerlijk is voor het leven en overleven van de systemen.

In deze soms jungle-achtige omstandigheden is het niet aanbevolen je zwakke plekken te tonen : je emoties kun je maar beter voor jezelf houden…

Ondernemingen die vasthouden aan dit paradigma van interne concurrentie zijn potentiële burn-outfabrieken. Ze lopen het risico dat ze het niet zo lang meer zullen volhouden, want de nieuwe generaties (Y en volgende) zijn niet langer bereid hun hele leven op te geven voor het werk.

Meer en meer bedrijven hebben dit begrepen en leveren – soms opmerkelijke – inspanningen om samenwerking en empathie te bevorderen. Maar welke stappen zullen deze organisaties van de toekomst moeten zetten om te evolueren en alle kansen te grijpen om zich aan te passen in een wereld die permanent in beweging is?

Eerst en vooral moet men leren communiceren op een volwassen, authentieke manier, met respect voor zichzelf en de anderen … Dat is een hele opgave die vaak op onvolledige of wanordelijke wijze wordt benaderd.

Heel wat ondernemingen organiseren bijvoorbeeld assertiviteitscursussen op basis van het bekende werk rond “Geweldloze communicatie” van Marshall Rosenberg – duidelijk een verplicht nummer.

Maar wie enkel voor deze specifieke oplossing kiest, zonder deze in te bedden in een werkelijk inzicht in interpersoonlijke relaties, betaalt later meestal de prijs : wanneer geweldloze communicatie immers op een wankele basis gestoeld is, zal deze communicatietechniek paradoxaal genoeg juist bijdragen tot een verslechtering van de relaties.

Geweldloze communicatie omvat een aantal opmerkelijke hulpmiddelen. Een van de bekendste is ongetwijfeld DESC, dat het mogelijk maakt om dat wat gezegd moet worden uit te drukken zonder agressiviteit, met een duidelijke uiteenzetting van behoeften en wensen. Het is zonder twijfel een mooi feedbackinstrument.

Een paar uur opleiding volstaan om deze beproefde communicatievorm, die zeer snel tastbare resultaten kan leveren, onder de knie te krijgen.

Maar deze techniek – net zoals alle technieken rond menselijke relaties – heeft haar grenzen en kan zelfs een aantal perverse neveneffecten kennen.

Op zich volstaat ze niet om vloeiende relaties tussen personen te garanderen en ze kan op lange termijn, indien ze met kwaad opzet wordt gebruikt, zelfs contraproductief zijn.

Ze biedt immers geen bescherming tegen de vaak onbewuste machtsspelletjes die de menselijke verhoudingen bepalen. Met als resultaat, sommige gesprekken die een Griekse tragedie waard zijn.

Of men het nu wil of niet, ondernemingen vormen een terrein waar rollenspellen gespeeld worden die niet altijd even aangenaam zijn en machtsspelletjes die niet altijd meteen duidelijk zijn.

Denk bijvoorbeeld aan de gedragsstrategieën die we aannemen om onze plaats te vinden, te behouden, en te veranderen als we er niet langer tevreden mee zijn.

We hebben het dan niet zozeer over plaatsen in de zin van functies op het werk of posities in het organigram, maar eerder om de plaats die elke persoon tracht te vinden in zijn groep. De symbolische plaats waar een persoon zijn bestaansreden vindt, zowel in zijn eigen ogen als in die van de anderen. Een plaats waar hij zich goed voelt, waar hij kan voldoen aan zijn meest fundamentele behoeften en waarden (veiligheid, erkenning, vrijheid, autonomie, plezier, creativiteit, relatie, communicatie, efficiëntie, comfort … de lijst is lang).

En dat werkt (of werkt niet) op dezelfde manier als dat heeft gewerkt (of niet) in het eerste bedrijf waar elk van ons zijn plaats heeft moeten zoeken: zijn familie. De plaats ten opzichte van ouders en broers en zussen, en eventueel andere nauwe verwanten (ooms, tantes, grootouders, neven en nichten enz.).

De manier waarop elke mens al dan niet zijn “juiste” plaats inneemt in een groep hangt sterk af van zijn oorspronkelijke familierelaties.

Naarmate men ouder wordt en meer ervaring opdoet, verandert de omgeving (kleuterschool, basisschool, secundair, universiteit, jeugdbeweging enz.). Maar elke keer opnieuw is er de behoefte om zijn plaats te vinden en deze in te nemen of … op te geven. Voor sommigen is dit eenvoudig en natuurlijk; voor anderen is het moeilijker. Waarom durven sommigen hun plaats niet in te nemen (zich uit te drukken) terwijl anderen daar geen problemen mee hebben of zelfs misbruik maken van hun positie?

Het is absoluut noodzakelijk dit gegeven te begrijpen, te herkennen en werk te maken van introspectie en invraagstelling alvorens men kan overgaan tot geweldloze communicatie. Een vioolvirtuoos kan ook geen muziek maken op een ontstemde viool.

Concreet gezien vereist geweldloze communicatie dat men weet wat men wil zeggen, aan wie en waarom … een hele boterham!

Je gevoelens uitdrukken is essentieel om een goede psychische en zelfs fysieke gezondheid te bewaren. De link tussen geest en lichaam is immers bewezen. Als we onszelf echter niet goed kennen, kunnen onze emoties voor onaangename verrassingen zorgen. Woede (in al zijn vormen) verbergt vaak andere weggestopte emoties die zelden goed onthaald worden in de bedrijfswereld, zoals droefheid of angst. Als we dit negeren, komen we uiteraard tot een “valse” geweldloze communicatie die goedbedoeld kan zijn maar volledig verdorven zal uitdraaien.

Jacques Brel zei op het zijn manier: “L’ignorance est la mauvaise fée du monde” : onwetendheid is de slechte fee van de wereld.

Het is een goede zaak om een behoefte goed te kunnen uitdrukken. Maar het is nog beter als deze behoefte de “juiste” is. En dat is niet automatisch het geval. Wie heeft er nog nooit een waanidee gevolgd? Veel energie besteed aan het bereiken van doelstellingen die ons niet echt gelukkig maken ?

Goede zelfkennis vermijdt heel wat vervelende situaties. Het fenomeen van de burn-out is dan ook tekenend voor de omvang van het probleem van mensen die zichzelf niet goed kennen. Na een burn-out is een persoon zichzelf niet meer, zo hoort men vaak. Zijn waardeschaal en fundamentele bekommernissen zijn veranderd, net als zijn doelstellingen.

Vandaar dat het zo belangrijk is om te investeren in zelfkennis en de impact daarvan op communicatie.

Er is nog heel wat werk aan de winkel …

En dat werk begint in het gezin en op school.